VAAS

DÜSSELDORF

LAKEN

EXPO LIES DIERCKX

galerie de wandelgangen - bibliotheek Nevele/Landegem - 12/11 tot 31/12/2015
LIES DIERCKX

Lies Dierckx werd geboren in Berchem in 1968 en groeide op in Mortsel. Zij studeerde aan het RIKSO en aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen. Haar afstudeerproject situeerde zich in de regionen van de artisanale papierkunst en daarmee begaf zij zich op de grens tussen toegepast en vrij. Tot op heden is Lies een grafische ontwerpster met een mondiale actieradius. Sedert enkele jaren treedt zij echter ook steeds duidelijker naar buiten met vrij werk dat we als lyrisch-abstract kunnen omschrijven. Het is de tegenpool van de koele, geometrische abstractie, het is het spontane, vrije gebaar dat hier onze aandacht vraagt.

De individuele creativiteit van Lies Dierckx kan gezien worden als een tegenhanger voor haar vaak stresserende beroepsactiviteiten. Creativiteit werkt best in een ontspannen veld, is verwant aan spel. Dat uitsluitend zo te zien zou echter erg beperkend zijn want dan stellen we haar werk gelijk met eender welke ontspanning en dan zouden we meteen ook de creativiteit ontkennen van haar professionele grafische ontwerpen. We zouden dan veronderstellen dat vrije kunst geen inspanning vergt en dat grafisch design geen arbeidsvreugde kent. Ook de verwerking van trauma's kan als een motor gezien worden die de kunstenares voortbeweegt. Daarmee wil alweer niet gezegd zijn dat haar werk louter therapeutisch zou zijn. Haar werk overstijgt het private, brengt het strikt persoonlijke op een universeler plan. Wie de vrijheid van de hier tentoongestelde werken kan waarderen mag echter ook weten dat zij de lay-out van deze tentoonstelling benaderde zoals een professionele grafisch ontwerpster, compleet met computersimulaties en al. In haar toegepast grafisch werk is metrische ordening en geometrisch perspectief hoofdzaak. In haar vrij werk domineert een eerder ecologische ruimte waar texturen veel belangrijker zijn. Het is de dialectische spanning tussen vrij en functioneel die haar werk zeer interessant maakt. Maar creativiteit is meer. Creativiteit heeft naast een psychologische dimensie ook een historische dimensie. Het is niet onbelangrijk wanneer iets gemaakt wordt, ook al wil ik de laatste zijn om van de kunst een paardenkoers te maken. De dominerende witheid en de tegenstelling tussen zwart en wit kunnen in een rijk artistiek landschap geplaatst worden. De impressionisten en hun voorlopers waren kampioenen in het schilderen van witte sneeuw die nooit wit was. James Whistler schilderde witte meisjes in witte interieurs en noemde deze schilderijen 'Symfonie in wit' met toegevoegd nummer. De abstractie kondigde zich aan. In 1918 schilderde Kazimir Malevich, nadat hij enkele jaren eerder een zwart vierkant had geschilderd, een wit vierkant, wit op wit. Rond dezelfde tijd losten zijn witte vlakken zich op in de achtergrond. Figuren vervaagden en werden energievelden, vibraties, echo's. Eind jaren '50 tot het midden van de jaren '60 herleefde het wit in de ZERO-groep. Deze werken oogden zeer neutraal, er was geen sprake van emotionele expressie. Het nuchtere onderzoekwas een reactie op het  extreem emotionele abstracte expressionisme dat na de tweede wereldoorlog furore maakte. Het kunstwerk was nu aan het woord, niet de kunstenaar. In de late jaren '60 ontstond de fundamentele schilderkunst. Robert Ryman analyseerde al de mogelijkheden van het schilderen -verf, drager, penseelvoering- alsof het atelier een laboratorium was. Zoals het in een onderzoek past schakelde hij een bepaalde factor uit -de kleur- om de rest des te sterker te beklemtonen. Rymans werk is analytisch terwijl er toch een transcenderende werking van uitgaat. Niet voor niets werd zijn werk gebruikt voor de hoes van een CD met muziek voor Zen-meditatie. We keren naar Lies terug. De schilderijen van Lies zijn niet uitsluitend wit, we zien ook de tegenstelling zwart-wit. Ook dat kunnen we in een historisch landschap plaatsen. Ik vernoemde het abstracte expressionisme waarvan Jackson Pollock de bekendste naam is. Voor onze kunstenares  vinden we echter meer aanknopingspunten bij Franz Kline, bij Robert Motherwell en bij de Fransman Pierre Soulages. Kline en Motherwell hanteren het zwart-wit met vele nuancen. Soulages laat in het dramatische zwart de hoop oplichten, oa door in de natte zwarte verf met een kam te arceren. Tot vandaag heeft de lyrische abstractie respectabele beoefenaars: Patricia Murawski schildert met haar hoofdharen op heavy-metal ritme terwijl het resultaat oogt als werk van een zen-meester uit vervlogen tijden. Zij actualiseert op die manier een lange traditie en manifesteert zich daarmee vandaag op museaal niveau. Er bestaat dus ook vandaag kunst met wortels in het abstracte expressionisme. Lies zal zich wat onwennig voelen als ik haar werk belicht aan de hand van al deze namen. Laat het duidelijk zijn: ook al heeft haar werk op de een of andere manier met genoemde kunstenaars te maken, zij is geen van deze, zij is Lies Dierckx, het is te zeggen een onverwisselbare persoonlijkheid. 

Lies haar medium is de schilderkunst. De materie vraagt aandacht. Lies handelt in de materie, toont picturale materie. Zij gebruikt de traditionele middelen van de schilderkunst op een onorthodoxe wijze. Niet alle verf is kunstenaarsverf, enige koppige barbarij is haar niet vreemd. In sommige werken ligt de witheid boven op een kladschilderij uit de kringloopwinkel, zoals in de winter de sneeuwvacht de bosgrond of de rommel bedekt. Toevalligheden integreert zij, een resterend oog kijkt ons aan in de verflaag en soms wacht de oude titel kant en klaar. Lies haar werkwijze is improviserend, intuïtief. Haar creativiteit valt samen met de activiteit van het schilderen. Zij luistert naar de onverwachte gebeurtenis, het eenmalige dat nooit meer na te bootsen is. We zouden kunnen zeggen dat het materiaal ook een beetje creatief is en dat Lies dat meeneemt. Haar vormentaal heeft met modulaties te maken, informele gehelen zoals we die uit de natuur kennen. Zij laat het materiaal zelf spreken, de vormen zijn vaak eerder ontstaan dan gemaakt. Zij legt echte staalboeken aan met dergelijke experimenten. Maar haar werk is geen laboratoriumwerk. De poëtische vlucht heeft meteen de bovenhand. Collageachtige ingrepen met papierflarden herinneren aan haar eerste liefde: de papierkunst. Schilderen is ook denken met het lichaam. Het werk van Lies Dierckx is niet uitsluitend esthetisch, het is ook kinesthetisch.

Het werk van Lies heeft een introspectief karakter. De vormen zijn confronterend zoals een landschap confronterend kan zijn. Artistieke tekens zijn een open wereld. We nemen de wereld waar, we nemen het kunstwerk waar, we vergelijken, we haten of beminnen, we kennen betekenis toe. Niet alleen de kunstenaar is creatief. Ook wij worden uitgenodigd om creatief te zijn in het interpreteren en om deel te nemen aan het scheppen. Als we de moed hebben kunnen we met haar doordringen in de witte uitersten en hun genezende kracht.

Eind achttiende eeuw, begin negentiende eeuw worstelden de kunstenaars met een groot probleem. Hoe kon een schilderij met een landschap qua betekenis opgewassen zijn tegen religieuze, mythologische en historische voorstellingen? Om hen niet tot de mindere te maken bedachten zij dat landschappen ook geschiedenis konden zijn. Zij schilderden b.v. de geologische geschiedenis van de aarde. Of zij projecteerden hun romantische gevoelens in het landschap. Of zij schilderden het sublieme: die esthetische categorie die het ontzag en de angst voor het ons overstijgende wou evoceren. Vulkanen, bergen, afgronden, stormen en onweer. Drama. De problemen van de landschapschilders waren verwant met deze van de abstracte kunst. Als de herkenbare voorstelling wegvalt, waar is dan de betekenis? Is het niet enkel decoratie? En hoe communiceren zulke schilderijen? Kandinsky -zowat de vader van de lyrische abstractie- moest zijn spontane schilderijen argumenteren met theorie, door de spirituele betekenis van abstracte vormen en kleuren te verdedigen en door overeenkomsten met muziek te zoeken. De abstracte expressionisten zochten het in de psychoanalyse, in de mythologie en in oosterse filosofie. Lies schildert abstract. Het is heel natuurlijk dat veel mensen toch landschappen menen te zien in vlekken en vegen: bergen, meren, grotten. Het zou echter een goede oefening zijn indien men, in plaats van landschappen in abstractie, abstractie in landschappen zou zien: verhoudingen, contrasten, evenwicht, dynamiek, transformatie. Lies schildert mentale landschappen, innerlijke ruimten. Zij schildert drama, zij schildert verscheurdheid, schade, zij schildert ook bevrijding, opleving, genezing, zachtheid, sereniteit. Op wereldkaarten werd het nog niet verkende met wit aangeduid. Lies verkent een mentale geografie, de witte wereld waar dichters en mystici over spreken. Zij beleeft haar schilderijen, zij is in haar schilderijen, zij neemt al schilderend deel aan het gebeuren. Bij Lies zijn de tekens duidelijk existentieel geladen. Door kunst te maken uit de kunst verheft zij deze psychologische creativiteit boven het strikt individuele en nodigt zij ons uit om voorbij angsten en twijfels een bestemming te vinden, voldaanheid en troost.

Dirk Verhaegen
herfst 2015